Bài 1: Soạn bài Trong lời mẹ hát - Trương Nam Hương

Hướng dẫn soạn bài Trong lời mẹ hát - Trương Nam Hương sách Văn 8 - chân trời sáng tạo, giúp chúng ta cảm nhận được ý nghĩa và nội dung mà tác giả truyền đạt.

Mỗi tác phẩm văn học là một tấm gương phản chiếu những giá trị, tư tưởng và cảm xúc của thời đại mà nó ra đời. Văn bản “Trong lời mẹ hát” của tác giả Trương Nam Hương sẽ giúp các em học sinh không chỉ dừng lại ở việc đọc hiểu mà còn biết cảm nhận, phân tích sâu sắc từng tác phẩm. Từ đó, các em sẽ thấu hiểu nội dung tác giả muốn truyền đạt.

Chuẩn bị đọc

Chia sẻ với các bạn một bài thơ hoặc câu ca dao mà em yêu thích về người mẹ (trang 13, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

1. Bài thơ "Con cò" - Chế Lan Viên

Con còn bế trên tay

Bài viết này được đăng tại [free tuts .net]

Con chưa biết con cò

Nhưng trong lời mẹ hát

Có cánh cò đang bay...

2. Bài thơ "Mẹ" - Trần Quốc Minh

Con sẽ không đợi một ngày kia
Khi mẹ mất đi mới giật mình khóc lóc
Những dòng sông trôi đi có trở lại bao giờ?
Con hốt hoảng trước thời gian khắc nghiệt.
Mỗi ngày qua con lại thấy mẹ già hơn
Mái tóc bạc thêm, như cỏ úa bên thềm…

3. Bài thơ "Mẹ" - Đỗ Trung Quân

Mẹ ta không có yếm đào
Nón mê thay nón quai thao đội đầu
Rối ren tay bí tay bầu
Váy nhuộm bùn áo nhuộm nâu mẹ ta
Mẹ ta không có gót hồng
Lưng cong, vai vẹo gánh gồng đời ta…

Ca dao về mẹ:

Đoạn 1:

Mẹ già như chuối ba hương,
Như xôi nếp mật, như đường mía lau.

Đoạn 2:

Đêm nay con ngủ giấc tròn,
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời.

Liên hệ: Khổ thơ gợi cho em những câu hát ru nào?

Lời giải:

1. "Con cò bay lả bay la
   Bay từ cửa phủ bay ra cánh đồng”

2. "Ầu ơ…
   Ví dầu cầu ván đóng đinh,
   Cầu tre lắt lẻo gập ghềnh khó đi,
   Khó đi mẹ dắt con đi
   Con đi trường học, mẹ đi trường đời."

Suy luận: Điều mà con "nghe" được trong khổ thơ này khác gì so với bảy khổ thơ còn lại?

Lời giải:

Điều mà con "nghe" được trong khổ thơ này nhấn mạnh đến việc con nhận thức và cảm nhận sâu sắc về tình yêu, sự hy sinh và những bài học mà mẹ đã truyền đạt qua lời ru. Sự khác biệt này có thể được cảm nhận như một bước ngoặt trong bài thơ, nơi con không chỉ còn là người nhận tình thương mà còn nhận lấy trách nhiệm và hy vọng mẹ đặt vào con, mở ra một giai đoạn mới của cuộc sống.

Suy ngẫm và phản hồi

Câu 1: Xác định thể thơ của bài Trong lời mẹ hát. (trang 14, SGK Ngữ văn 8)

Lời giải:

- Bài thơ được viết theo thể thơ: 6 chữ.

Câu 2: Vẽ sơ đồ bố cục của bài thơ. Nét độc đáo của cách bố cục ấy là gì? (trang 14, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Lời giải:

• Bố cục của bài thơ:

- Phần 1 (Khổ 1,2): Lời ru của mẹ chứa những kỷ niệm tuổi thơ

- Phần 2 (Khổ 3,4,5,6,7): Theo thời gian, mẹ ngày càng già đi

- Phần 3 (Khổ cuối): Niềm tin về tương lai của người con

• Nét độc đáo:

- Bài thơ chuyển từ kỷ niệm thời thơ ấu với lời ru của mẹ sang hiện tại khi con đã lớn và nhận ra sự hy sinh của mẹ, rồi hướng đến tương lai khi con bay xa nhưng vẫn mang theo lời ru trong tim. Sự thay đổi thời gian và không gian này làm nổi bật tình cảm mẫu tử sâu sắc. Lời ru không chỉ là âm thanh mà còn tượng trưng cho tình yêu thương của mẹ. Bố cục bài thơ thể hiện rằng lời ru không chỉ gói gọn trong tuổi thơ, mà còn trở thành hành trang theo con suốt đời.

Câu 3: Chỉ ra nét đặc sắc trong các hình ảnh Chòng chành nhịp võng ca dao và Vầng trăng mẹ thời con gái,/ Vẫn còn thơm ngát hương cau. (trang 14, SGK Ngữ văn 8, tập 1):

Lời giải:

- Trước khi nói đến nét đặc sắc, ta hãy xem xét nghĩa đen và nghĩa bóng của các hình ảnh trong câu

- Chòng chành nhịp võng ca dao:

+"Chòng chành" gợi hình ảnh võng đung đưa, tượng trưng cho cuộc sống bấp bênh, lo toan của mẹ, nhưng vẫn êm ái trong tình thương con. "Nhịp võng ca dao" không chỉ là khung cảnh ru con, mà còn đại diện cho văn hóa truyền thống, tình mẹ nối tiếp từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nét đặc sắc là sự kết hợp giữa lo toan và dịu dàng của tình mẹ, cùng giá trị văn hóa truyền thống.

→ Qua đó, nét đặc sắc trong câu thơ "Chòng chành nhịp võng ca dao" là hình ảnh kết hợp giữa sự bấp bênh của cuộc sống với sự dịu dàng, bình yên của tình mẹ dù cho mệt mỏi, lo toan, vất vả, mang đậm tính biểu tượng về sự che chở và bảo vệ của mẹ qua những lời ca dao, những giá trị văn hóa truyền thống của đất nước ta.

- Vầng trăng mẹ thời con gái,/ Vẫn còn thơm ngát hương cau:

• "Vầng trăng" tượng trưng cho tuổi thanh xuân và vẻ đẹp vĩnh cửu của mẹ, trong khi "hương cau" gợi sự thuần khiết, gắn liền với ký ức làng quê. Dù thời gian trôi qua, vẻ đẹp tinh thần và ký ức tuổi trẻ của mẹ vẫn mãi nguyên vẹn trong lòng con. Hình ảnh này tượng trưng cho sự hy sinh thầm lặng và vẻ đẹp tinh tế của mẹ.

→ Qua những ẩn dụ và hình ảnh trong câu thơ "Vầng trăng mẹ thời con gái,/ Vẫn còn thơm ngát hương cau" này, đó chính là hình ảnh đẹp đẽ và tinh tế, tượng trưng cho vẻ đẹp thuần khiết của mẹ trong quá khứ, tác giả sử dụng hình ảnh nhân hóa để người đọc cảm nhận được sự hi sinh, vất vả, khó khăn mà người mẹ đánh đổi vì đứa con.

Câu 4: Em hình dung như thế nào về hình ảnh người mẹ được miêu tả từ khổ thơ thứ ba đến khổ thơ thứ bảy? (trang 14, SGK Ngữ văn 8)

Lời giải:

Câu 5: Vần trong bài thơ là vần cách hay vần liền? Dựa vào đâu để xác định như vậy? (trang 14 sgk Ngữ văn lớp 8 Tập 1)

Lời giải:

• Đầu tiên ta cần biết: vần cách là vần không gieo liên tiếp mà thường cách ra một dòng thơ ở ca dao, tục ngữ.
• Vần trong bài thơ là vần cách vì tiếng cuối ở hai dòng thơ cách nhau vần với nhau. Ví dụ: ngào – dao, xanh – chanh,…

Câu 6: Nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ và cho biết tác dụng của vần, nhịp, cách sử dụng hình ảnh trong việc thể hiện cảm hứng đó. (trang 15, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Lời giải:

Cảm hứng chủ đạo: Tình yêu thương và sự hy sinh của mẹ. Bài thơ mở ra với những hình ảnh giản dị nhưng đầy sức nặng, từ đó thể hiện sâu sắc tâm tư, tình cảm của người mẹ dành cho con cái. Cảm hứng chủ đạo này thể hiện qua những nỗi lo lắng, khắc khoải, cùng với sự hy sinh thầm lặng mà mẹ phải chịu đựng để bảo vệ, nuôi dưỡng con cái

Tác dụng của vần:

• Vần thơ tạo âm điệu êm ái, nhẹ nhàng như lời ru của mẹ, dễ nhớ, dễ thuộc.
• -Vần điệu giúp bài thơ thêm cuốn hút, gợi nhớ về tuổi thơ và tình mẹ.

Tác dụng của nhịp:

- Nhịp thơ chậm rãi, êm ái, mang lại cảm giác bình yên, thể hiện sự lo lắng và chờ đợi của mẹ dành cho tương lai của con.

Cách sử dụng hình ảnh:

• Cụ thể và gần gũi: Các hình ảnh như "lời hát", "cánh cò", "hạt gạo" dễ liên tưởng đến mẹ và tình yêu thương.
• Tượng trưng: Hình ảnh "lời hát", "cánh cò" biểu tượng cho tình yêu và sự che chở của mẹ.
• Tương phản: Sự đối lập giữa nỗi vất vả của mẹ và ước mơ dành cho con làm nổi bật sự hy sinh và tình yêu thương sâu sắc.

Câu 7: Theo em, nhan đề Trong lời mẹ hát có vai trò như thế nào trong việc thể hiện chủ đề của bài thơ? (trang 15, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Lời giải:

Nhan đề "Trong lời mẹ hát" đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện chủ đề của bài thơ, bởi nó không chỉ gợi mở nội dung mà còn chứa đựng ý nghĩa sâu sắc về tình mẫu tử và sự hy sinh của người mẹ.

- Gợi cho người đọc những cảm xúc chân thật, sinh động: "Lời mẹ hát" ở đây là những lời ru, là biểu tượng cho tình yêu thương vô bờ bến của mẹ dành cho con. Là dòng chảy cảm xúc, thấm đượm tình yêu và sự chăm sóc của mẹ.

- Thể hiện sự hy sinh thầm lặng và tình cảm to lớn của người mẹ: Lời hát, những câu ru mộc mạc của mẹ không chỉ tồn tại trong khoảnh khắc mà còn sống mãi trong tâm hồn con. Tình yêu và sự hy sinh của mẹ được truyền tải qua những lời ru ấy, và chúng trở thành nền tảng cho sự trưởng thành của con. Nhan đề nhấn mạnh rằng những lời hát không chỉ là âm thanh đơn thuần, mà còn là biểu tượng cho tình yêu trường tồn và vô điều kiện của mẹ.

- Sự khắc nghiệt của thời gian và bài học người mẹ dặn dò con: "Trong lời mẹ hát" không chỉ là tiếng ru của ngày xưa, mà còn là sự gợi nhớ về tình yêu và những giá trị mà mẹ đã truyền dạy cho con. Nhan đề thể hiện sự kết nối giữa quá khứ (những lời ru từ thuở nhỏ) và hiện tại (những bài học về tình yêu thương, đạo đức) mà con mang theo suốt đời.

Câu 8: Cách thể hiện hình ảnh người mẹ trong bài thơ này có gì khác với cách thể hiện hình ảnh người mẹ trong bài thơ khác mà em biết? (trang 15, SGK Ngữ văn 8, tập 1)

Lời giải:

Ta có thể so sánh với bài "Con cò" của Chế Lan Viên:

1. Hình ảnh người mẹ:

• "Trong lời mẹ hát": Mẹ được miêu tả trực tiếp, cụ thể với những chi tiết như "lời ru", "áo bạc phơ", "lưng còng", thể hiện cuộc sống vất vả, hy sinh vì con.
• "Con cò": Hình ảnh mẹ ẩn dụ qua "con cò", biểu tượng cho sự tảo tần, khổ cực. Không miêu tả cụ thể ngoại hình, mà gợi lên mẹ Việt Nam qua hình tượng con cò.

2. Phép ẩn dụ và thông điệp:

• "Trong lời mẹ hát": Mẹ được khắc họa qua hình ảnh thực tế, thể hiện sự hy sinh thể chất.
• "Con cò": Hình ảnh mẹ gián tiếp qua biểu tượng con cò, mang tính biểu trưng, triết lý.

3. Tình mẫu tử:

• "Trong lời mẹ hát": Tình mẫu tử gắn liền với hành động cụ thể, mẹ chăm lo và hy sinh cho con trong cuộc sống hàng ngày.
• "Con cò": Tình cảm mẹ con được thể hiện qua biểu tượng con cò, mang tính triết lý về sự bảo vệ và che chở suốt đời.

Trên đây là những lời giải chi tiết của văn bản “Trong lòng mẹ hát” của tác giả Trương Nam Hương. Mong rằng với những hướng dẫn này có thể giúp các em học sinh cảm nhận tác phẩm một cách dễ dàng nhất.